ΔΗΜΟΣ ΚΑΙ ΦΟΒΟΣ

Μία παλιά ταινία με τον James Bond (1967) είχε τον ευφάνταστο και εντυπωσιακό τίτλο «Ζεις μονάχα δυο φορές». Οι θιασώτες του ορθολογισμού γνωρίζουμε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να ισχύσει. Θα μπορούσε όμως, με κάποια ευρύτερη προσέγγιση να ισχύσει μια παραλλαγή της πιο πάνω φράσης, π.χ. «Δολοφονείσαι μονάχα δυο φορές»; Η ορθολογιστική απάντηση είναι και πάλι όχι. Η Ελληνική πραγματικότητα όμως λέει μεγαλόφωνα ναι. Ο άνθρωπος που είχε στη χώρα μας την εμπειρία (έστω και με τεράστια χρονική απόσταση) δύο διαδοχικών δολοφονιών είναι ο Ιωάννης Καποδίστριας. Η πρώτη έλαβε χώρα στο Ναύπλιο στις 27/9/1831 από δύο μέλη της οικογένειας Μαυρομιχάλη, δείχνοντας από τότε το δρόμο για την κοτζαμπασίδικη αντίληψη της διακυβέρνησης της χώρας από την ανύπαρκτη μεγαλοαστική της τάξη. Η δεύτερη ήταν ένα διαρκές έγκλημα και είχε να κάνει με τον τρόπο εφαρμογής του «Σχεδίου Καποδίστριας» τα τελευταία 12 χρόνια.
Η καθιέρωση των δύο βασικών αυτοδιοικητικών μεταρρυθμίσεων της δεκαετίας του 90, της Αιρετής Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και της συνένωσης των Κοινοτήτων σε μεγαλύτερους Δήμους, αποτέλεσε αναμφίβολα απαραίτητη και ριζοσπαστική τομή. Ο ιστορικός, διοικητικός, πολιτικός και εν τέλει αποτελεσματικός κύκλος των μικρών κοινοτήτων είχε οριστικά κλείσει. Ποια είναι όμως τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν μετά από τη συσσωρευμένη πια εμπειρία της εφαρμογής του σχεδίου; Πέτυχε ή όχι μια για πολλά χρόνια αναμενόμενη και απαραίτητη μεταρρύθμιση;
Το σαφές και αναμφισβήτητο συμπέρασμα είναι ότι πρόσφερε πολύ λιγότερα από το αναμενόμενο. Οι λόγοι που συνέτειναν σε αυτό το αποτέλεσμα είναι πιθανώς οι ακόλουθοι:
Η εν λόγω μεταρρύθμιση ξεκίνησε «κολοβά». Σε πολλές περιπτώσεις οι δήμοι που δημιουργήθηκαν δε στηρίζονταν σε μια διοικητικού τύπου πρακτική αλλά στα κατά τόπους πολιτικά μικροσυμφέροντα των κομματαρχών. Έτσι, αντί να προκύψουν δήμοι με δυναμική και προοπτική, εμφανίστηκαν μορφώματα χωρίς ακόμη και την απαραίτητη συνεκτική γεωγραφική λογική. Περιοχές με διαφορετική αναπτυξιακή στόχευση ενώθηκαν κάτω από ένα καινούργιο διοικητικό μοντέλο που οι σκοποί του ήταν εξ’αρχής διαφορετικοί.
Οι αρμοδιότητες κυρίως των νομαρχιών ήταν σημαντικά περιορισμένες. Έτσι, για ζητήματα που αφορούν άμεσα στις τοπικές κοινωνίες, οι αποφάσεις έπρεπε να είναι κεντρικές, με ότι αυτό σημαίνει σε επίπεδο γραφειοκρατίας και χρονικών καθυστερήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε ότι πρότασή μου στο Νομαρχιακό Συμβούλιο για υποστήριξη των Περιφερειακών Ιατρείων του νομού με στοιχειώδη υλικοτεχνική υποδομή από τη Νομαρχία, απορρίφθηκε στη γραφειοκρατική λογική της μη αρμοδιότητας.
Αυτή τη στιγμή είναι στα σκαριά η νέα διοικητική μεταρρύθμιση της χώρας με το όνομα «Καλλικράτης». Για να πετύχει εκτός από τα αυτονόητα, δηλαδή την αύξηση των αρμοδιοτήτων και την παροχή των κατάλληλων πόρων, ικανή και αναγκαία συνθήκη είναι η ριζική αλλαγή νοοτροπίας στην αντίληψη των αυτοδιοικητικών πραγμάτων. Το μοντέλο του Νομάρχη, που δρούσε πολιτικά σαν κοινοτάρχης της δεκαετίας του 70 απέτυχε παταγωδώς, με αποτέλεσμα η Αιρετή Περιφέρεια να καταστεί αδήριτη ανάγκη, χωρίς μάλιστα αντιδράσεις από τους ίδιους τους Νομάρχες! Η συνένωση των δήμων σε νέους, μεγαλύτερους και παραγωγικότερους είναι κρίσιμο να γίνει σε κεντρικό επίπεδο, χωρίς αναχρονιστικές τοπικιστικές παρεμβάσεις των κατά τόπους Δημάρχων και Βουλευτών. Κατά τη γνώμη μου, κάθε αύξηση του αριθμού των δήμων στο νομό Τρικάλων πάνω από 4, οδηγεί σε ευτελισμό του θεσμού. Μια μεταρρύθμιση δεν έχει κανένα νόημα, καμία αξία, καμία προοπτική αν το βλέμμα της δεν είναι όχι απλώς στο εγγύς αλλά στο απώτερο μέλλον. Θα πρόκειται πράγματι για αυτοδιοικητική τραγωδία αν σε λίγα χρόνια αρχίσουμε να ξαναμιλάμε για νέες αποτυχίες και κατ’επέκταση για νέους σχεδιασμούς.
Υπάρχει ένα ανέκδοτο που κυκλοφορεί τελευταία (σε διάφορες παραλλαγές) με αφορμή την επαναφορά του ονόματος του Καλλικράτη στο προσκήνιο. Ο δάσκαλος ρωτά το μαθητή ποιος έχτισε τον Παρθενώνα και αυτός, αντί του σωστού «ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης» απαντά «αυτό το κτήνος ο Καλλικράτης». Αν οι πρακτικές μας συνεχίσουν να είναι οι ίδιες και αντί για μεταρρύθμιση προχωρήσουμε σε αυτοδιοικητικά μερεμέτια, τότε ο Καλλικράτης πράγματι θα γίνει κτήνος. Ποιος θα ήθελε άλλωστε να έχει την τύχη του Καποδίστρια…
* Ο Φόβος και ο Δείμος είναι δορυφόροι του Άρη (στον τίτλο ο Δείμος έγινε Δήμος για να έχει σχέση με το θέμα). Αν ο «Καλλικράτης» πάντως αποτύχει, το μόνο σίγουρο είναι ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση θα παραμείνει εσαεί δορυφόρος του κεντρικού πολιτικού συστήματος.